مرکز آموزش های مجازی دانشگاه علوم پزشکی قم

آیین‌نامه آموزش مجازی دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه

ظهور فناوری‌های نوین، عرصه آموزش را نیز مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، متأثر نموده و آموزش علوم پزشکی نیز از این تحولات بی‌نصیب نمانده است و تغییر در فرآیند یاددهی و یادگیری و ایجاد محیط‌های متنوع یادگیری، از دستاوردهای این روند توسعه‌ای محسوب می‌شود. با توجه به روند جهانی توسعه آموزش مجازی و تأکید بر بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در آموزش عالی سلامت در اسناد ملی از جمله در بسته‌های تحول و نوآوری آموزش علوم پزشکی و در چارچوب آیین‌نامه‌های مصوب وزارت متبوع، آیین‌نامه درون‌دانشگاهی آموزش مجازی دانشگاه علوم پزشکی قم تدوین شده است تا ضمن نظام‌مند نمودن آموزش‌های مجازی در سطح دانشگاه و شفاف‌سازی رویه‌ها و روندهای مربوط به آن، تمهیدات انگیزشی لازم را برای توسعه این حوزه فعالیت، فراهم نماید. این آیین‌نامه اجرایی در چهار فصل تدوین شده است.

فصل 1: تعاریف و اصطلاحات

• سامانه مدیریت یادگیری الکترونیک (LMS): محیطی مبتنی بر وب که بستر ایجاد تعاملات آموزشی مابین ارائه کنندگان محتوای آموزشی و فراگیران بوده و امکان ثبت، پیگیری و مدیریت کلیه فعالیت‌های آموزش مجازی را فراهم می‌نماید. لازم است همه فعالیت‌های آموزش مجازی، از طریق LMS دانشگاه علوم پزشکی قم و یا سامانه مورد تأیید کارگروه توسعه آموزش مجازی دانشگاه، صورت گیرد.
• درس مجـازی: کلیه دوره ها یا دروس مجازی(غیر حضوری) شامل دروس رسمی دانشگاهی، کارگاه های آموزشی،دوره های باز آموزی و..... که تحت سامانه آموزش الکترونیک به صورت غیر حضوری ارائه می‌شوند.
• کلاس مجـازی: فضای آموزش الکترونیکی است که در آن استاد و فراگیر از طریق سامانه آموزش الکترونیک، فعالیت‌های آموزشی خود را انجام می‌دهند و ممکن است به یکی از حالت‌های هم‌زمان (ارتباط استاد و فراگیر به صورت زنده و در زمان از پیش تعیین شده) و یا غیر هم‌زمان (با قابلیت دسترسی فراگیران به محتوای آموزشی به اشتراک گذاشته شده توسط استاد در محدوده زمانی معین) برگزار شود.
• محتوای آموزشی دوره/دروس مجازی: مطالب درسی است که با قالب‌های تعیین شده در این آیین‌نامه و با رعایت معیارهای آموزشی دانشگاه علوم پزشکی قم تولید شده و توسط مدرسین در سامانه آموزش الکترونیک دانشگاه، به فراگیران ارائه می‌شود.
• فراگیـر: منظور از فراگیر در این آیین‌نامه، چهار گروه دانشجویان، اعضای هیات علمی،کارکنان و گروه هدف آموزش مداوم استفاده کننده از محتوای آموزش مجازی ارائه شده در سامانه آموزش الکترونیکی است.
• استـاد: مسؤول طراحی، تدوین و ارائه محتوای آموزش مجازی در سامانه آموزش الکترونیکی است که می‌تواند شامل اعضای هیأت علمی و یا مدرسان غیر هیأت علمی باشد. استاد ممکن است کلیه مراحل از طراحی و تولید تا ارائه درس را بر عهده داشته باشد و یا صرفاً در بخشی از مراحل، انجام وظیفه نماید. در خصوص دروسی که استاد، صرفاً مسؤولیت اداره درس در طول نیمسال و نظارت بر فعالیت‌های دانشجویان و نیز ارزشیابی تکوینی و نهایی آنها را بر عهده دارد، استاد به عنوان مسؤول درس شناخته می‌شود.

فصل 2: اهداف و ساختار آموزش مجازی

هدف اصلی از توسعه آموزش مجازی، بهبود و ارتقای کیفیت آموزش و مدیریت بهینه امکانات و منابع موجود در دانشگاه می‌باشد. سازماندهی و مدیریت فرایندهای آموزش مجازی در سطح دانشگاه، از طریق کارگروه توسعه آموزش مجازی دانشگاه و نیز واحد آموزش مجازی مستقر در مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه، صورت می‌گیرد که ساختار، وظایف و فعالیت‌های آنها به شرح زیر است:

2-1) کارگروه توسعه آموزش مجازی:

این کارگروه با ابلاغ معاون آموزشی دانشگاه تشکیل می‌گردد و متشکل از مدیر مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه، مسؤول واحد آموزش مجازی دانشگاه به عنوان دبیرکارگروه، کارشناس واحد به عنوان مسؤول دبیرخانه کارگروه و تعدادی از اعضای هیأت علمی و کارشناسان منتخب از دانشکده‌ها و مراکز آموزشی، درمانی و ستادی است.

1-1-2   وظایف کارگروه:

• سیاست‌گذاری بلندمدت وکوتاه مدت در زمینه گسترش آموزش الکترونیک و فعالیت‌های آموزش مجازی بر اساس برنامه راهبردی دانشگاه و ارائه راهکارهای پیشنهادی به شورای آموزشی دانشگاه
• پایش و نظارت فعالیت‌های تولید، ارائه، ارزشیابی و به‌روزرسانی دروس مجازی در سطح دانشگاه
• بررسی موارد ارجاع شده از واحد آموزش مجازی
• پیگیری فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و امکانات لازم جهت تسهیل آموزش مجازی در دانشگاه

تبصره: حسب موضوع جلسات کارگروه، اساتید و صاحب‌نظران آن حیطه به عنوان مدعو بدون حق رأی در جلسه حضور می‌یابند.

2-2) واحد آموزش مجازی:

واحد آموزش مجازی یا دبیرخانه کارگروه توسعه آموزش مجازی بخشی از مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی است که مسؤول آن، یکی از اعضای هیأت علمی دانشگاه به انتخاب معاونت آموزشی بوده و دبیری کارگروه توسعه آموزش مجازی دانشگاه را نیز بر عهده دارد. سایر نیروهای مورد نیاز از بین اعضای هیأت علمی و کارشناسان مطابق با نیاز مرکز توسعه آموزش علوم پزشکی و با ابلاغ معاون آموزشی دانشگاه مشغول به کار می‌شوند.

2-2-1- وظایف واحد:

• توانمندسازی اساتید در تولید و ارائه محتوای الکترونیکی
• فراهم نمودن زمینه لازم برای تولید محتوای الکترونیکی
• کارشناسی موضوعات مربوط به کارگروه توسعه آموزش مجازی
• تشکیل منظم جلسات کارگروه توسعه آموزش مجازی، تنظیم صورت جلسه و پیگیری مصوبات
• همکاری با دانشکده‌ها در زمینه توسعه آموزش مجازی

فصل 3 – فرایندهای آموزش مجازی

3-1) ارائه دروس مجازی در قالب یکی از بندهای زیر خواهد بود:

3-1-1- ارائه دروس یک رشته به صورت کاملاً مجازی که بر اساس آیین‌نامه دوره‌های آموزش از راه دور در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور (مصوب چهل و نهمین جلسه مورخ 1/8/1391 شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی) انجام می‌گیرد.

3-1-2- ارائه دروس به صورت ترکیبی (Blended Learning) مصوب شصت و سومین جلسه مورخ 9/3/1395 شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی که بر طبق آن، ارائه  چهار/ هفدهم یا 25%جلسات هر درس حضوری به‌صورت مجازی با نظر استاد مربوطه و موافقت شورای گروه آموزشی و شورای آموزشی دانشکده و تأیید واحد آموزش مجازی، مجاز است. در مواردی که ارائه حجم بیشتری (تا سقف 50%) از درس به صورت الکترونیک، مورد تقاضا باشد، علاوه بر موارد فوق، لازم است موضوع به تصویب شورای آموزشی دانشگاه نیز برسد.

3-2) شرایط ارائه دروس به صورت مجازی

3-2-1- دروس نظری و یا بخش نظری دروس نظری/ عملی که نیاز به فعالیت حضوری (شرکت در آزمایشگاه، کارگاه  عملی مستلزم حضور فیزیکی استاد و دانشجو) نداشته باشند، می‌توانند به صورت کاملاً مجازی ارائه شوند.

3-2-2- رعایت تناسب میزان محتوای درسی تولید شده به صورت دیداری و شنیداری با تعداد ساعت واحد درسی ضروری بوده و نباید بیش از محتوای قابل ارائه در 17 ساعت حضوری برای هر واحد درسی باشد. به ازای هر ساعت تدریس حضوری، 25 الی 35 دقیقه محتوای آموزش مجازی توصیه می‌شود.

3-2-3- رعایت استانداردهای متداول در تهیه اسلایدهای آموزشی و زیبایی و کاربرپسند بودن محتواهای تولید شده ضروری است.

3-2-4- در تولید محتوای آموزشی مجازی، رعایت قوانین و مقررات از جمله در زمینه حق مالکیت معنوی و استناد به آثاری که از آن استفاده می‌شود، ضروری است.

3-3) فرایند تولید محتوای مجازی

تولید محتوای مجازی می‌تواند به یکی از روش‌های زیر انجام شود:

3-3-1- توسط مدرس مربوطه تولید شود. در این صورت، محتوای تولید شده در واحد آموزش مجازی مورد بررسی قرار گرفته و پس از تایید واحد آموزش مجازی، قابلیت ارائه در سامانه و بهره‌مندی عضو هیأت علمی از امتیازات مربوطه را خواهد داشت.

3-3-2- از طریق برون‌سپاری و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی تولید شود که در این صورت، لازم است در زمینه تأمین منابع مالی مورد نیاز اطمینان حاصل شود. با توجه به هزینه‌بر بودن این فعالیت، در موارد مورد تایید کارگروه  از این روش استفاده می‌شود.

3-3-3- استفاده اساتید از محتواهای آموزشی موجود در (Massive Open Online Courses) MOOCs و یا منابع دیگر بدون نیازی به تولید محتوا، با تأیید واحد آموزش مجازی مجاز خواهد بود.

3-3-4- فرایند تولید محتوای آموزش مجازی شامل مراحل زیر است:

الف- اعلام آمادگی مدرس جهت ارائه درس به صورت مجازی به همراه ارائه طرح دوره آموزشی

ب- بررسی و تصویب در شورای گروه و شورای آموزشی دانشکده و واحد آموزش مجازی

ج- تولید محتوای مجازی با حمایت علمی، فنی و مالی دانشگاه و نظارت واحد آموزش مجازی

د‍- ارائه درس به صورت مجازی در سامانه

3-3-5- بازنگری محتواهای آموزشی تولید شده، چنانچه کمتر از 5 سال از تولید آنها گذشته باشد، با تصویب کارگروه توسعه آموزش مجازی دانشگاه امکان‌پذیر خواهد بود و در غیر این صورت، استاد مربوطه از امتیازات مربوط به تولید محتوا، بهره‌مند نخواهد شد.

3-4) انواع قالب‌های ارائه محتوای آموزش مجازی:

محتوای آموزش مجازی می‌تواند در قالب‌های زیر و یا ترکیبی از آنها تهیه و با تأیید واحد آموزش مجازی دانشگاه، از طریق سامانه آموزش الکترونیکی دانشگاه ارائه گردد:

3-4-1- محتوای متنی: مانند فایل‌های با فرمت‌های word و PDF

3-4-2- محتوای صوتی: مانند فایل‌های با فرمت‌های mp3 و  wave

3-4-3- اسلاید: مانند فایل‌های پاورپوینت یا فلش

3-4-4- فیلم آموزشی: مانند فایل‌های ویدیویی با فرمت‌های  avi و  mp4

3-4-5- محتوای چندرسانه‌ای: ترکیبی از موارد فوق به صورت محتوای چند‌رسانه‌ای مانند فایل‌های SCORM

3-5) ارائه محتوای آموزش مجازی

3-5-1- ارائه دروس ترجیحاً توسط استاد تولید کننده محتوای آموزشی مربوطه انجام می‌شود. با این حال، ارائه درس، می‌تواند به صورت مستقل از تولید محتوا انجام شده و مدرس با استفاده از محتواهای آموزشی تولید و یا خریداری شده توسط سایر اساتید دانشگاه و یا موجود در منابع دیگر مانند MOOCs به آموزش مجازی مبادرت نماید. در هر صورت، ارائه دروس به عنوان یک فرایند جداگانه از مرحله تولید محتوا، مورد بررسی، ارزیابی و معادل‌سازی آموزشی قرار می‌گیرد و مجموعه فعالیت‌هایی را دربرمی‌گیرد که استاد در طول نیمسال در تعامل با فراگیران انجام می‌دهد و منجر به گذراندن آن درس می‌شود.

3-5-2- آزمون دوره‌های آموزش مجازی شامل آموزش رسمی دانشجویان، آموزش مداوم جامعه پزشکی، آموزش کارکنان و اساتید و دوره‌های کوتاه مدت، حسب مورد، می‌تواند به صورت حضوری یا غیر حضوری برگزار شود.

3-6) فعالیت فراگیران و ضوابط ارزیابی آن در آموزش مجازی

3-6-1- فعالیت فراگیران بر اساس قوانین و مقررات آموزشی دانشگاه و در چارچوب سامانه آمـوزش الکترونیـک دانشگاه به شرح زیر صـورت می‌گیرد:

• مطالعه محتواهای ارائه شده و مرور منابع تکمیلی طبق نظر استاد
• حضور در جلسات درسی هم‌زمان و جلسات رفع اشکال حضوری یا غیر حضوری
• پاسخگویی به تکالیف و تمرین های تعیین شده توسط استاد و ارسال آنها در محدوده زمانی تعیین شده
• تعامل مناسب و مشارکت فعال در انجمن‌های گفتگو و مباحثه براساس زمان بندی اعلام شده
• تکمیل نظرسنجی ارائه شده پس از پایان دوره/درس مجازی
• شرکت در آزمون های میان ترم و پایان ترم براساس تقویم زمان بندی اعلام شده توسط معاونت آموزشی دانشگاه

3-7) ضوابط ارزیابی فعالیت فراگیران

3-7-1- به علت عدم حضور فراگیران دوره/ دروس مجازی در کلاس‌های درس در آموزش ترکیبی، معیارهای ارزیابی فعالیت آنها توسط مدرس درس و با مشاهده اطلاعات ثبت شده در سامانه اموزش الکترونیک و مطابق با جدول پیوست شماره 3 انجام می‌گیرد. حضور و فعالیت فراگیر در درس مربوطه درصورتی قابل تأیید است که حداقل 60 امتیاز  از امتیازات موجود در جدول شماره 3 را کسب کرده باشد.

3-7-2- حضور و غیاب دانشجویان در دوره/ دروس مجازی توسط استاد مربوطه به صورت رهگیری فعالیت دانشجویان در سامانه صورت می‌گیرد و موارد غیبت دانشجویان در درس مجازی مانند غیبت در جلسات حضوری محسوب شده و بر طبق مقررات آموزشی برخورد خواهد شد.

3-7-3- روش ارزشیابی و نحوه محاسبه نمرات فراگیران در دوره/ درس مجازی توسط مسؤول درس در شناسنامه مشخص می‌گردد و به اطلاع فراگیران رسانده می‌شود.

3-7-4- نظارت بر فعالیت فراگیران در دورس مجازی توسط کارشناس آموزش مجازی، انجام شده و در صورت نیاز، اطلاعات لازم درخصوص فعالیت دانشجو، در اختیار استاد قرار خواهد گرفت.

فصل 4- ارزیابی فعالیت‌های آموزش مجازی

4-1) وظایف اساتید دروس مجازی

4-1-1- وظایف اساتید دروس مجازی به شرح زیر است:

• معرفی درس در سامانه
• تهیه و ارائه محتوای اصلی آموزشی و سایر منابع تکمیلی
• نظارت بر فعالیت فراگیران در سامانه یادگیری الکترونیک
• تعیین تکالیف جهت پاسخ‌گویی فراگیران در محدوده زمانی مورد نظر و مشاهده پاسخ‌های ارسالی به تکالیف و ارائه بازخورد به فراگیران
• پاسخگویی به سؤالات و ابهام‌های احتمالی دانشجویان از طرق مختلف پیش‌بینی شده در سامانه از قبیل صفحات گپ، تالار گفتگو، ... و یا حضوری
• ارزشیابی فراگیران در طول نیمسال و در پایان نیمسال بر اساس چارچوب تعیین شده توسط دانشکده

4-2) ارزیابی و معادل‌سازی فعالیت آموزشی اساتید دروس مجازی

محاسبه فعالیت اساتید دروس مجازی در دو بخش تولید محتوا و ارائه درس صورت می­گیرد که استاد با توجه به میزان فعالیت خود، می‌تواند از مزایای هر دو بخش بهره‌مند شود:

4-2-1- در ازای تولید محتوای درس (هم دروس مجازی و هم دروس ترکیبی)، فعالیت استاد تا سقف 1.5 برابر میزان واحد درس مورد نظر قابل احتساب است که محاسبه بر اساس جدول پیوست شماره 1 انجام می‌شود. فعالیت محاسبه شده در این بند، جزو سقف واحدهای موظفی استاد نبوده و مشمول پرداخت حق‌التدریس می‌باشد که صرفاً برای یک بار در نیمسالی که محتوا آماده ارائه شده است، قابل پرداخت است.

4-2-2- در ازای ارائه درس به صورت مجازی، فعالیت استاد تا سقف 1.5 برابر میزان واحد مصوب درس مورد نظر قابل احتساب است که بر اساس جدول پیوست شماره 2 انجام می‌شود. فعالیت محاسبه شده در این قسمت توسط اساتید در آموزش ترکیبی برای اولین بار، بدون در نظر گرفتن سقف واحد، مشمول حق التدریس بوده و در نیمسال‌های آتی، چنانچه مازاد بر سقف موظف تدریس استاد باشد، مشمول دریافت حق‌التدریس خواهد بود. پرداخت حق التدریس برای اساتید ارائه کننده دروس رشته مجازی صرفاً در صورتی خواهد بود که مازاد بر واحد موظف باشد.

تبصره 1: در خصوص دروسی که بیش از یک استاد به طور مشترک در ارائه آن نقش داشته‌اند، سهم هر استاد بر اساس آیین‌نامه‌های مربوط به آموزش حضوری تعیین می‌گردد.

تبصره 2: هرگونه تغییر در فرم‌های پیوست این آیین‌نامه، به پیشنهاد کارگروه توسعه آموزش مجازی و تصویب شورای آموزشی دانشگاه امکان‌پذیر است.

4-2-3- حق‌التدریس تولید محتوای آموزشی دروس مجازی برای اعضای هیأت علمی، بدون توجه به سقف واحد موظف، در اولین نیمسال پس از آماده‌سازی محتوا محاسبه و پرداخت می‌شود و در خصوص اساتید و مدرسان مدعو نیز، پرداخت حق‌التدریس با گواهی دانشکده مربوطه و تأیید معاونت آموزشی دانشگاه صورت می‌گیرد.

4-3-2- حق‌التدریس اساتید دروس مجازی تا حداکثر 3 برابر میزان واحد مصوب درس به شرح زیر محاسبه می‌شود:

- تولید محتوای دوره/ درس مجازی براساس امتیاز کسب شده از جدول شماره 1 تا سقف 1.5 برابر

- ارائه دوره/ درس مجازی با توجه به میزان فعالیت و تعداد فراگیر و بر اساس امتیاز کسب شده از جدول شماره 2 تا سقف 1.5 برابر میزان واحد اساتید براساس میزان مشارکت ایشان و میزان امتیاز حاصله از جداول 1 و 2 و بر اساس فرمول زیر تعیین خواهد شد.

تبصره 1: در خصوص دروس دوره‌های تحصیلات تکمیلی، چنانچه تعداد فراگیران، بیش از 20 نفر باشد، امتیاز مربوطه با تصویب کارگروه آموزش مجازی دانشگاه، تا 2 برابر واحد مصوب درس نیز قابل محاسبه خواهد بود.

تبصره 2: منظور از تعداد ساعات تدریس معادل ساعات تدریس به صورت حضوری می‌باشد.

4-3-2- چنانچه مدرسی، درسی را به صورت ترکیبی (حضوری و مجازی) ارائه نماید، میزان ضریب حق‌التدریس بخش مجازی آن توسط کارگروه آموزش مجازی محاسبه گردیده و با توجه به نوع درس و محتوای آن، می‌تواند حداقل 20 و حداکثر 100 درصد به حق‌التدریس استاد (خارج از سقف موظفی اساتید) اضافه می‌گردد.

4-3-3- در ازای اصلاح و به‌روزرسانی محتوای آموزشی توسط استاد بر طبق بند 3-3-5 این آیین‌نامه، با تصویب کارگروه توسعه آموزش مجازی دانشگاه، بین 20 تا 100 درصد حق‌الزحمه به مدرس پرداخت خواهد شد.

4-3-4- حق‌الزحمه اساتید در تولید دروس غیر رسمی مانند کارگاه های آموزشی، بر طبق فرمول مندرج در بند 4-3-2، محاسبه خواهد شد.

4-4) حق مالکیت مادی و معنوی محتوای آموزش مجازی

4-4-1- حقوق مادی محتواهای آموزشی الکترونیکی تولید شده متعلق به دانشگاه علوم پزشکی قـم و حقوق معنوی آنها مشترکاً متعلق به دانشگاه علوم پزشکی قـم و استاد/ اساتید تولید کننده محتوا می‌باشد.

4-4-2- استاد یا اساتید تولید کننده دروس بدون اجازه از کارگروه توسعه آموزش مجازی حق انتقال، فروش و یا اهدای آن به سایر دانشگاه‌ها و موسسات و سازمان های دیگر را ندارد.

4-4-3- در خصوص سایر محتواهای آموزشی مسئولیت استفاده از محتواهای مورد استفاده با فردی است که بارگذاری کرده است.

این آیین‌نامه در مهر 1398 به تصویب کارگروه توسعه آموزش مجازی و شورای آموزشی دانشگاه رسید و جهت تصویب نهایی به هیأت امنای دانشگاه علوم پزشکی قم ارسال گردید.

جدول شماره 1: ارزیابی کیفیت در تولید محتوای دوره/ درس الکترونیک مجازی

جدول شماره 2 - معادل‌سازی فعالیت اساتید در ارائه دروس مجازی

جدول شماره 3: امتیازهای ارزیابی حضورفراگیر در دروس مجازی (ترکیبی)